Το καλοκαίρι 2024 – καύσωνες και υψηλές θερμοκρασίες / αποτίμηση και αναφορά στο παρελθόν

Σύνταξη/Επιμέλεια: Α. Μαμάρα, Ν. Καραταράκης

Διεύθυνση Γ (Κλίματος, Περιβάλλοντος και Μετεωρολογικών Παρατηρήσεων)

Εισαγωγή

Πραγματοποιείται ανάλυση ιστορικών δεδομένων εποχικής και μηνιαίας θερμοκρασίας (Κεντρική και Κλιματολογική Βάση Δεδομένων της ΕΜΥ) για όλους τους διαθέσιμους μετεωρολογικούς σταθμούς της ΕΜΥ, που είναι κατανεμημένοι στην ελληνική επικράτεια και λειτουργούν αδιάλειπτα από το παρελθόν έως σήμερα. Στόχος είναι να εκτιμηθεί πόσο ζεστό ήταν το φετινό καλοκαίρι 2024 σε σχέση με το κλίμα και ποιες είναι οι αποκλίσεις του από τις κανονικές τιμές και να αποτυπωθούν με αντικειμενικά κριτήρια όλοι οι σημαντικοί καύσωνες που εκδηλώθηκαν κατά τους μήνες Ιούνιο και Ιούλιο στη διάρκεια των τελευταίων 65 ετών. Επίσης, χρησιμοποιήθηκαν πλεγματικά δεδομένα θερμοκρασίας ανά 750 μέτρα περίπου στα οποία εκτιμήθηκε η πορεία της, χρησιμοποιώντας τις παρατηρούμενες θερμοκρασίες στις θέσεις των σταθμών και κατάλληλες γεωφυσικές και τοπογραφικές παραμέτρους.

Το καλοκαίρι 2024

Το φετινό καλοκαίρι χαρακτηρίστηκε από μεγάλης διάρκειας καύσωνες και παρατεταμένη ζέστη.

• Η μέση εποχική θερμοκρασία το καλοκαίρι 2024 στην Ελλάδα (Εικόνα 1), λαμβάνοντας υπόψη περίπου 200.000 σημεία του ελλαδικού χώρου στα οποία εκτιμήθηκε η θερμοκρασία (δηλαδή ανά 750 μέτρα περίπου), ήταν κατά μέσο όρο 27 ^oC.
• Το καλοκαίρι 2024 ήταν το θερμότερο καλοκαίρι στην Ελλάδα από το 1960.
• Η μέση εποχική θερμοκρασία ήταν κατά μέσο όρο 3 ^oC υψηλότερη από την κανονική τιμή, δηλαδή από τον μέσο όρο των αντίστοιχων θερμοκρασιών την περίοδο 1981-2010.
• Επίσης, η μέση θερμοκρασία το φετινό καλοκαίρι ήταν 1 ^oC υψηλότερη από το μέχρι πρότινος θερμότερο καλοκαίρι του 2012.
• Το πιο ψυχρό καλοκαίρι ήταν εκείνο του 1976, όπου η μέση εποχική θερμοκρασία ήταν 2.2 ^oC κάτω από την κανονική τιμή 1981-2010.
• Από το 1998 και έπειτα παρατηρούνται σχεδόν αποκλειστικά θετικές αποκλίσεις θερμοκρασίας από την κανονική τιμή 1981-2010, με αποκορύφωμα το φετινό καλοκαίρι.

Εικόνα 1: Χωρική κατανομή μέσης θερμοκρασίας το καλοκαίρι 2024 με χωρική ανάλυση περίπου 750m.

Στην Εικόνα 2 απεικονίζονται τα καλοκαίρια στην Ελλάδα από το 1960 έως 2024 σαν αποκλίσεις της μέσης εποχικής θερμοκρασίας από την κανονική τιμή 1981-2010 και στην Εικόνα 3 παρουσιάζονται συνοπτικά οι αποκλίσεις θερμοκρασίας ανά μήνα και έτος από την κανονική τιμή. Και στις δυο εικόνες οι αποχρώσεις του μπλε δείχνουν τα καλοκαίρια (μήνες στην Εικόνα 3) που ήταν πιο ψυχρά από την κανονική τιμή, ενώ οι αποχρώσεις του κόκκινου δείχνουν εκείνα/-ους που ήταν πιο ζεστά/-οι από αυτή. Τα πιο έντονα χρώματα αντιστοιχούν σε μεγαλύτερες αποκλίσεις της θερμοκρασίας από την κανονική τιμή.

Εικόνα 2: Κάθε χρωματιστή λωρίδα αντιπροσωπεύει την απόκλιση της μέσης εποχικής θερμοκρασίας καλοκαιριού από την κανονική τιμή 1981-2010. Τα πιο έντονα χρώματα αντιστοιχούν σε μεγαλύτερες αποκλίσεις της εποχικής θερμοκρασίας από την κανονική τιμή.

Εικόνα 3: Κάθε ορθογώνιο δείχνει την απόκλιση της μέσης μηνιαίας θερμοκρασίας τον αντίστοιχο μήνα και έτος από την κανονική τιμή 1981-2010. Τα πιο έντονα χρώματα αντιστοιχούν σε μεγαλύτερες αποκλίσεις της μηνιαίας θερμοκρασίας από την κανονική τιμή.

Ο Ιούνιος 2024

• Ο Ιούνιος 2024 ήταν ο θερμότερος Ιούνιος στην Ελλάδα από το 1960.
• Η μέση θερμοκρασία τον Ιούνιο 2024 στην Ελλάδα κυμάνθηκε από 13 έως 31 ^oC και λαμβάνοντας υπόψη περίπου 200.000 σημεία του ελλαδικού χώρου (Εικόνα 4) στα οποία εκτιμήθηκε η θερμοκρασία (δηλαδή ανά 750 μέτρα περίπου), ήταν κατά μέσο όρο 26.7^oC.
• Η μέση θερμοκρασία ήταν κατά μέσο όρο 3.6 με 4 ^oC υψηλότερη από την κανονική τιμή, δηλαδή από τον μέσο όρο των θερμοκρασιών Ιουνίου την περίοδο 1981-2010 και ήταν κατά μέσο όρο 2^oC υψηλότερη από τους μέχρι πρότινος θερμότερους Ιούνιους του 2012 και 2007 (Εικόνα 5).
• Παρατηρείται ανοδική τάση στις μέσες θερμοκρασίες Ιουνίου.
• Πρώτη φορά το 1999 η μέση θερμοκρασία τον Ιούνιο έφτασε να είναι σχεδόν 1 ^oC πάνω από την κανονική τιμή 1981-2010. Έκτοτε, 8 χρονιές στην διάρκεια των τελευταίων 25 ετών, η μέση θερμοκρασία τον Ιούνιο ήταν κατά τουλάχιστον 1 ^oC υψηλότερη από την κανονική τιμή 1981-2010.
• Ο ψυχρότερος Ιούνιος ήταν εκείνος του 1983, όπου η μέση θερμοκρασία ήταν κατά μέσο όρο 2.5 ^oC κάτω από την κανονική τιμή 1981-2010.

Εικόνα 4: Χωρική κατανομή μέσης θερμοκρασίας τον Ιούνιο 2024 με χωρική ανάλυση περίπου 750m.όρο 2.5 ^oC κάτω από την κανονική τιμή 1981-2010.

Εικόνα 5: Αποκλίσεις μέσης θερμοκρασίας Ιούνιου στην Ελλάδα από το 1960 έως 2024 από την κανονική τιμή 1981-2010. Οι αποχρώσεις του μπλε δείχνουν τους Ιούνιους που ήταν πιο ψυχροί από την κανονική τιμή (μέσος όρος της μέσης θερμοκρασίας Ιουνίου την τριακονταετία 1981-2010), ενώ οι αποχρώσεις του κόκκινου δείχνουν τους Ιούνιους που ήταν πιο ζεστοί από αυτή. Τα πιο έντονα χρώματα αντιστοιχούν σε μεγαλύτερες αποκλίσεις της θερμοκρασίας από την κανονική τιμή. Η άσπρη διακεκομμένη γραμμή απεικονίζει τη γραμμική τάση.

Ο Ιούλιος 2024

• Ο Ιούλιος 2024 ήταν ο θερμότερος Ιούλιος στην Ελλάδα από το 1960.
• Η μέση θερμοκρασία τον Ιούλιο 2024 στην Ελλάδα κυμάνθηκε από 14.5 έως 32.7 ^oC και λαμβάνοντας υπόψη περίπου 200.000 σημεία του ελλαδικού χώρου (Εικόνα 6) στα οποία εκτιμήθηκε η θερμοκρασία (δηλαδή ανά 750 μέτρα περίπου), ήταν κατά μέσο όρο 27.8^oC.
• Η μέση θερμοκρασία τον Ιούλιο 2024 ήταν κατά μέσο όρο 3 ^oC υψηλότερη από την κανονική τιμή, δηλαδή από τον μέσο όρο των θερμοκρασιών Ιουνίου την περίοδο 1981-2010 και σχεδόν 0.5 ^oC υψηλότερη από τον περσινό Ιούλιο (Εικόνα 7).
• Παρατηρείται ανοδική τάση στις μέσες θερμοκρασίες Ιουλίου.

Στις παρακάτω Εικόνες 6 και 7 δίνονται η χωρική κατανομή της μέσης θερμοκρασίας Ιουλίου 2024 και οι αποκλίσεις της μέσης θερμοκρασίας του Ιουλίου από την κανονική τιμή 1981-2010 αντίστοιχα.

Εικόνα 6: Χωρική κατανομή μέσης θερμοκρασίας τον Ιούλιο 2024 με χωρική ανάλυση περίπου 750m

Εικόνα 7: Αποκλίσεις μέσης θερμοκρασίας από την κανονική τιμή 1981-2010. Οι αποχρώσεις του μπλε δείχνουν τους Ιούλιους που ήταν πιο ψυχροί από την κανονική τιμή ενώ οι αποχρώσεις του κόκκινου δείχνουν εκείνους που ήταν πιο ζεστοί από αυτή. Τα πιο έντονα χρώματα αντιστοιχούν σε μεγαλύτερες αποκλίσεις της θερμοκρασίας από την κανονική τιμή. Η άσπρη διακεκομμένη γραμμή απεικονίζει τη γραμμική τάση.

Ο Αύγουστος

• Ο Αύγουστος 2024 μαζί με εκείνον του 2010 καταγράφονται ως οι δύο θερμότεροι Αύγουστοι στην Ελλάδα από το 1960.
• Η μέση θερμοκρασία τον Αύγουστο 2024 στην Ελλάδα κυμάνθηκε από 12.5 έως 31.5 ^oC και λαμβάνοντας υπόψη περίπου 200.000 σημεία του ελλαδικού χώρου (Εικόνα 8) στα οποία εκτιμήθηκε η θερμοκρασία (δηλαδή ανά 750 μέτρα περίπου), ήταν κατά μέσο όρο 26.6^oC.
• Η μέση θερμοκρασία τον Αύγουστο 2024 ήταν κατά μέσο όρο 2.3 ^oC υψηλότερη από την κανονική τιμή (Εικόνα 9).
• Παρατηρείται ανοδική τάση στις μέσες θερμοκρασίες Αυγούστου.

Στις παρακάτω Εικόνες 8 και 9 δίνονται η χωρική κατανομή της μέσης θερμοκρασίας Αυγούστου 2024 και οι αποκλίσεις της μέσης θερμοκρασίας του Αυγούστου από την κανονική τιμή 1981-2010 αντίστοιχα.

Εικόνα 8: Χωρική κατανομή μέσης θερμοκρασίας τον Αύγουστο 2024 με χωρική ανάλυση περίπου 750m

Εικόνα 9: Αποκλίσεις μέσης θερμοκρασίας από την κανονική τιμή 1981-2010. Οι αποχρώσεις του μπλε δείχνουν τους Αύγουστους που ήταν πιο ψυχροί από την κανονική τιμή ενώ οι αποχρώσεις του κόκκινου δείχνουν εκείνους που ήταν πιο ζεστοί από αυτή. Τα πιο έντονα χρώματα αντιστοιχούν σε μεγαλύτερες αποκλίσεις της θερμοκρασίας από την κανονική τιμή. Η άσπρη διακεκομμένη γραμμή απεικονίζει τη γραμμική τάση.

Οι Καύσωνες

Παρότι, δεν υπάρχει κοινός διεθνής ορισμός για τους καύσωνες, σύμφωνα με τις τελευταίες οδηγίες του WMO (WMO-No. 1310, 2023), ως κύμα καύσωνα ορίζεται μια περίοδος έντονης και ασυνήθιστης ζέστης που επιμένει για τουλάχιστον δύο ή τρεις διαδοχικές ημέρες. Βέβαια, οι χώρες μέλη του WMO, μπορούν να χρησιμοποιούν διαφορετικά όρια και κριτήρια ανάλογα με τις κλιματικές συνθήκες της περιοχής, για την έκδοση προειδοποιήσεων για καύσωνες. Υπάρχει σύσταση όμως, ο προσδιορισμός των επεισοδίων καύσωνα να γίνεται χρησιμοποιώντας αντικειμενικά κριτήρια και κλιματικούς δείκτες.

Προκειμένου να αποτυπωθούν όλα τα σημαντικά επεισόδια καύσωνα σε ένα ενιαίο γράφημα όπου συνυπάρχουν η ένταση, η έκταση και η διάρκεια του καύσωνα και για να γίνει σύγκριση με τους καύσωνες του παρελθόντος, χρησιμοποιήθηκε σε κάθε σταθμό ως κρίσιμη τιμή το 98^o; εκατοστημόριο των ημερήσιων μέγιστων θερμοκρασιών του, κατά τους καλοκαιρινούς μήνες για την περίοδο 1971-2000. Δηλαδή, σε κάθε σταθμό ως επεισόδιο καύσωνα χαρακτηρίστηκε η περίοδος κατά την οποία, για 3 ή περισσότερες διαδοχικές ημέρες, η μέγιστη θερμοκρασία υπερέβη την τιμή που είναι μεγαλύτερη του 98% του συνόλου των μέγιστων θερμοκρασιών τους καλοκαιρινούς μήνες της περιόδου αναφοράς.

Στην Εικόνα 10 παρουσιάζονται τα σημαντικότερα επεισόδια καύσωνα Ιουνίου και Ιουλίου (μήνες που καταγράφονται τα περισσότερα) από το 1960 έως 2024. Το πράσινο χρώμα των κύκλων αντιστοιχεί στους καύσωνες που συνέβησαν το μήνα Ιούνιο (έναρξη επεισοδίου τον Ιούνιο) και το μωβ χρώμα στους καύσωνες του Ιουλίου (έναρξη επεισοδίου τον Ιούλιο). Η ακτίνα ενός κύκλου (μέγεθος κύκλου) σχετίζεται με το πόσες περιοχές επηρεάστηκαν από τον αντίστοιχο καύσωνα και προέκυψε από τον αριθμό των σταθμών που πληρούσαν τα κριτήρια ενός επεισοδίου καύσωνα (ο μεγαλύτερος κύκλος αντιστοιχεί σε περισσότερους σταθμούς, δηλαδή περισσότερες περιοχές επηρεάστηκαν από το κύμα καύσωνα). Η θέση ενός κύκλου στο γράφημα καθορίζεται στον οριζόντιο άξονα (άξονας x) από τη διάρκεια του αντίστοιχου κύματος καύσωνα (μέσος αριθμός ημερών καύσωνα από τους σταθμούς που πληρούσαν τα κριτήρια, δηλαδή οι μέγιστες θερμοκρασίες υπερέβαιναν το όριο του 98^ου εκατοστημόριου για τουλάχιστον 3 συνεχόμενες ημέρες) και στον κάθετο άξονα (άξονας y) από την ένταση του επεισοδίου δηλαδή από τον μέσο όρο των αποκλίσεων των ημερήσιων μέγιστων θερμοκρασιών κατά τη διάρκεια του καύσωνα, από τις κανονικές τιμές 1971-2000. Τα συμπεράσματα που εξάγονται είναι:

1. Ο πρόσφατος καύσωνας του Ιουλίου 2024 είχε τη μεγαλύτερη διάρκεια αλλά όχι τη μεγαλύτερη ένταση, ούτε τη μεγαλύτερη έκταση (περιοχές που επηρεάστηκαν).
2. Τα τελευταία 4 χρόνια έχουν καταγραφεί οι 3 σημαντικότεροι σε διάρκεια καύσωνες, ενώ ο αμέσως επόμενος στη σειρά ήταν ο καύσωνας του Ιουλίου 1987.
3. Ο καύσωνας με τη μεγαλύτερη έκταση ήταν εκείνος που ξεκίνησε στα τέλη του Ιουλίου του 2021 και ακολουθεί εκείνος του Ιουλίου 2007, ενώ οι καύσωνες των Ιουλίου 1987 και 2023 ήταν ισάξιοι σε έκταση.
4. Ο καύσωνας με τη μεγαλύτερη ένταση (μεγαλύτερη απόκλιση των μέγιστων θερμοκρασιών από τις κανονικές τιμές) ήταν εκείνος του Ιουνίου 2007 και ακολουθούν οι καύσωνες των Ιουνίου 1982 και 2017.
5. Τα περισσότερα επεισόδια καύσωνα καταγράφονται τον Ιούλιο και κυρίως το δεύτερο δεκαήμερο του Ιουλίου όπου είχαμε 6 επεισόδια καύσωνα, ενώ ακολουθούν το πρώτο και τρίτο δεκαήμερο του Ιουλίου με 5 επεισόδια καύσωνα το καθένα (Εικόνα 11).

Έτσι, ενισχύεται γενικά η προσπάθεια και η δυνατότητα για μια συνολική εικόνα για το φετινό καλοκαίρι 2024, στο χρονικό ορίζοντα αρκετών δεκαετιών. Παράλληλα, υπάρχει συμβολή στη διερεύνηση της ένταξης του καλοκαιριού 2024 στην Ελλάδα και γενικότερα του θέρους στην ευρύτερη περιοχή και στο πλαίσιο της μελέτης της κλιματικής μεταβλητότητας ή/και αλλαγής.

Εικόνα 10. Καύσωνες Ιουνίου (πράσινο χρώμα) και Ιουλίου (μωβ χρώμα) από το 1960 έως 2024. Το μέγεθος του κύκλου είναι ανάλογο με τις περιοχές που επηρεάστηκαν από το αντίστοιχο κύμα καύσωνα (μεγαλύτερος κύκλος περισσότερες περιοχές). Στον οριζόντιο άξονα (άξονας x) καταγράφεται η διάρκεια του καύσωνα (μέσος αριθμός ημερών από τους σταθμούς που πληρούσαν τα κριτήρια καύσωνα) και στον κάθετο άξονα (άξονας y) αποτυπώνεται η ένταση του αντίστοιχου καύσωνα, η οποία καθορίζεται από τον μέσο όρο των αποκλίσεων των μέγιστων θερμοκρασιών τις ημέρες του καύσωνα, από την κανονική τιμή 1971-2000.

Εικόνα 11. Αριθμός εμφάνισης επεισοδίων καύσωνα ανά δεκαήμερο (για Ιούνιο, Ιούλιο)

Επικοινωνία: Αννα Μαμάρα / anna.mamara@hnms.gr, Νικόλαος Καραταράκης / karatarakis@hnms.gr